KARS,ARDAHAN,IĞDIR TANITIM GÜNLERİ

YAHYA AKSOY
Bu yıl 4’üncüsü düzenlenen Kars, Ardahan, Iğdır Tanıtım Günleri, 23-26 Ocak tarihleri arasında
ANKARA ANFA Fuar ve Kongre Merkezi’nde yapılmakta. . Etkinlik süresince kaz güzellik yarışması
yapılacak ve ziyaretçilere kaşar döneri, bal şerbeti, kete, çeçil peyniri, Kağızman elması gibi yöresel
ürünler ikram edilecek. İllerin aşıkları, sanatçıları yörelerin ezgileri ile kulaklarda farklı bir tını bırakırken,
folklor ekibi ise görsel bir şölen sunmakta.
Aşıkları anma programında ise, dünden bugüne aşıklar geleneği anlatılacak ve gönüllerde iz bırakan
aşıklar, anlatım ve türkülerle anılacak. Üç ilimizin topraklarında doğmuş, büyümüş birçok yazarın imza
günü ve resim sergisi de etkinliğin kültürel boyutunda yer bulacak.
PEYNİR TARİHİNDE KARS’IN YERİ
Tarım ve hayvancılıkla uğraşan toplumların yaşamında, et, süt, yağ ve peynirin özel bir yeri bulunur.
Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan geniş bozkırlar tarım ve hayvancılığa elverişlidir.Bu coğrafyada
yaşayan insanların en önemli gıda maddesi peynirdi. Bu önemli gıda maddesi kısa sürede tüm Türkiye
çapında bilinir, aranır ve sevilir oldu. Pazarlar, bakkal rafları bu önemli gıda maddesi ile dolmaya
başladı.
1877-78 Osmanlı Rus Harbi ( eski takvimlere göre 1393-’93 Harbi) sonrasında , Kafkasya’dan Kars
bölgesine farklı kültür grupları yerleştirildi. Bunlar arasında Rusça konuşan, Ortodoks kilisesine bağlı
farklı bir ibadet biçimleri olan, 19.yüzyıl savaş ortamında savaş karşıtı oldukları için göçe zorlanan
Malakanlar bulunmaktaydı. Süt ve peynir konusunda geçmiş tecrübeleri olan Malakanlar, bilgi ve
görgülerini, göç ettikleri Kars bölgesine taşıdılar. Malakanlar sayesinde mera hayvancılığı önem
kazandı. Büyük ve küçük baş hayvancılığa çok elverişli otlakıyeleri ile zengin Kars bölgesinde, köy ve
kasabalar süt ve süt ürünleri üretim ve işlenmesinde, bölgeye yeni gelen göçmenlerin bilgi ve
deneyimlerinden çok yararlandılar.Kültürel etkileşim, beslenme konularını yeni boyutlara taşıdı. Farklı
bölgelerden gelen insanlar kendi kültürlerini Anadolu’nun geleneksel değerleri ile birleştirdiler. Yeni bir
çalışma anlayışı ile yeni marka ürünler ve yeni imalat çeşitleri ve şekilleri ile Kars ve çevresinde süt , süt
ürünleri ve kaşar peyniri ve gravyer peynirleri üretimi halkın ticari, sosyal ve ekonomik yaşamında da
etkilerini gösterdi.
Çok değerli araştırmacı İlhan Koçulu’nun verdiği bilgiye göre : “Kars bölgesinde 6500 Malakan ve 3000
Doukhobor yerleştirilmiş. Genelde taşıdıkları tarım ürünleri yanında tuz, demir mamulleri ve gaz yağı gibi
ürünleri taşıyarak, Kafkas ekonomisine büyük katkılar yapıyorlar. Yaşamı sevgi ve eşitlik felsefesi
temelinde düşünen Malakanlar, ortaklaşa evleri inşa ediyorlar ve ortak atölyeler ve hayvan barınakları
kuruyorlar. Seçilmiş yöneticiler idari işeri yürütüyorlar. İsviçreliler ,Malakanlara peynir üretimindeki
yenilikleri öğretiyorlar. Rusya, Kafkasya ve Kars köylerinde araştırmalar yapan yazar Gisela Tschudin,
sadece bir Malakan köyünde ,onlarca peynir işletmecisinde yılda 163 ton peynir ve 32 ton yağ
üretildiğini tezinde ifade etmiştir.
Prof.Dr.İlber Ortaylı, “Kars bölgesinde Malakan atlarının çektiği, pulluk gibi aletlerin kullanılmasıyla
tarımda üretimin yükseldiğini, süt verimi yüksek Malakan ineklerinin katkısı ile Kars yöresinde bir yılda 4
bin Rus Rublesi peynir,kaşar ve gravyer,5 bin ruble nebati yağ Kars-Tiflis üzerinden Rusya’ya
gönderildiğini” ifade eder.
1880’lerde Kars’ta kurulan tesislerde gravyer peyniri üretilmiş. Kars kaşarı ve diğer peynir çeşitleri
konusunda , Azerbaycan’ın Kazak şehrine bağlı Işıklı’da doğan ve daha sonra 1919 ‘da Doğatepe’ye
göçen Hacı İdris ve Cumhuriyet dönemi ilk gravyer üretimini 1921 yılında Hacı İdris ile birlikte ortaklık
kurarak başlatan Hacı Musa ve Armutlu Köyü’nden İsmail , Ali Kazaklı, ,Nebiyurdundan (Dikme)
Abdullah usta ve Kazım Zerger , Finlandiya ve İsviçreli ustalardan gravyer ustalığını öğrenerek Kars’ta
peynir üretimine büyük katkılar sağlıyorlar. Kars’a gelen İsviçreli peynirciler burada peynir yapımı için
imalathaneler kuruyorlar büyük ve küçük baş hayvancılıkla uğraşan çevre halkıyla işbirliği yapıyorlar.
Kars bölgesinde , süt ve peynir imalatı için çok zengin bir bitki örtüsüne sahip olan Doğatepe,
İncesu,Melik, Derişin, Güvercin,Armutlu, Dikmen köyleri başta olmak üzere peynir ve nebati yağ
üretimine elverişli köylerde, Malakan’ların ,İsviçre peyniri üretebilecekleri süt ürünlerini fark eden İsviçreli
iş adamları, işletmeler kurarak gravyer üretimine başlamışlar ve 1920 ‘lere kadar üretimlerine devam
etmişler. 1920’li yıllarda kurulan köylü kooperatifleri tarafından gravyer ve kaşar üretimine devam ediliyor.
Beslenme kültürü tarihinde, kaşar ve gravyer peyniri üretiminin ve Kars İlimizin önemli ve özel bir
serüveni ve yeri bulunmaktadır. Ayrıca Ardahan ve Iğdır İllerimizin de bütün bu alanlarda özgün

değerleri korunmalı,desteklenmeli ve geliştirilmelidir.
İllerin tanıtım günleri çok anlamlı, yerinde,faydalı ve gereklidir.Sürekliliğini korumalıdır.

YAHYA AKSOY