Tayvan sorunu 70 yıldır sürüyor…
Tayvan sorunu 70
yıldır sürüyor…
Necdet Buluz
Tayvan ile Çin ana karası arasındaki cepheleşme, 1949’dan bu yana geçen 70 yılı aşkın sürede bölgede çok sayıda çatışma ve askeri gerilime sebep oldu.
Anlaşmazlık, son günlerde ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin Pasifik turunda Ada’yı ziyaret edeceğine ilişkin iddiaların ardından yeniden dünyanın gündemine geldi.
Pekin yönetimi, kendi parçası gördüğü bölgeye yapılacak üst düzey ziyareti “egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün ihlali” olarak değerlendirirken, ziyaretin gerçekleşmesi halinde “askeri karşılık” dahil sert tedbirler alacağı uyarısında bulundu.
Pelosi’nin, Singapur, Malezya, Güney Kore ve Japonya’yı ziyaret etmeyi planladığı Pasifik turuna ilişkin yapılan açıklamada, Tayvan’ın adı anılmasa da bölgedeki artan askeri hareketlilik, olası ziyaret halinde yeni bir gerilimin ortaya çıkabileceği endişesine yol açtı.
Eskiden Portekiz sömürgesi olup “Formoza” adıyla bilinen Ada, Pasifik Okyanusu’nun batı kıyısında, Amerikalı tarihçi ve askeri strateji uzmanı Alfred Thayer Mahan’ın büyük güçlerin deniz hakimiyeti stratejilerinin temelini oluşturduğunu öne sürdüğü, okyanusun dar geçitlere ve boğazlara bağlandığı “daralma noktalarının” en önemlilerinden biri olarak öne çıkıyor.
Güney Çin Denizi ile Doğu Çin Denizi ve Filipin Denizi arasındaki kritik geçiş noktasında bulunan Ada, dünya ticaretinin yaklaşık üçte birinin güzergahı olan bir bölgenin merkezinde yer alıyor.
İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından, Tayvan’da 1895’teki Birinci Çin-Japon savaşından bu yana süren Japon işgali son buldu. Ada, o sırada Çin Cumhuriyeti’nde iktidarda olan Milliyetçi Parti (Koumintang/KMT) himayesine girdi.
Bu dönemde Ada’nın yerli halkı ile Koumintang yönetimi arasında gerilimler meydana geldi. 1947’de, “28 Şubat” vakası olarak anılan isyan girişimi Milliyetçiler tarafından kanlı şekilde bastırıldı.
O dönemde, ana karada Çin Komünist Partisi (ÇKP) ile KMT arasında kanlı bir iç savaş patlak verdi. Savaş, 1949’da Komünistlerin kesin zaferiyle sonuçlandı. Mao Zıdong önderliğindeki ÇKP, 1 Ekim’de Pekin’de Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) kuruluşunu ilan etti.
Yenik düşen KMT mensupları ise Komünistlerin deniz gücünün zayıf olmasından yararlanarak Tayvan Adası’na çekildi. Çan Kay-şek önderliğindeki partizanlar, 1912’de kurulan Çin Cumhuriyeti’nin (ÇC) egemenliğinin Ada’da devam ettiğini ileri sürerek Aralık 1949’da Taipei’yi geçici başkent ilan etti.
Taraflar arasındaki savaş hali 1979’a kadar sürdürdü. İlk olarak KMT güçleri Haziran 1949’da tüm Çin limanlarının kapatıldığını ilan ederek, bölgeden geçen yabancı gemilere müdahaleye başladı. O yıllarda Çin ana karasında demir yolu ağı yaygın olmadığından bu müdahale kuzey ve güney Çin arasındaki ticareti sekteye uğrattı.
ÇHC’nin ilanının hemen ardından Komünistler Ekim 1949’da Tayvan Boğazı’nda KMT kontrolündeki Kinmen (Quemoy) Adaları’na saldırı başlattı. Milliyetçiler saldırıyı püskürterek Komünistlerin Tayvan’a ilerlemesini önledi.
Komünistler ertesi yıl düzenledikleri saldırılarda ise başarılı oldu. Nisan 1950’de güneybatıdaki Hainan Adası’nı, mayısta Cıciang eyaleti açığındaki Couşan Adası’nı, ağustosta ise Guangdong eyaleti açığındaki Vanşan Adası’nı ele geçirdi.
Koumintang, ana karadaki Fucien eyaleti kıyısında kontrol ettiği adaları, gelecekte Komünistlere karşı düzenleyeceği bir harekatın sıçrama tahtası olarak görüyordu.
Komünistlerin 3 Eylül 1953’te Kinmen Adaları’nı bombalamaya başlayıp aynı anda Doğu Çin Denizi’ndeki Daçen Adaları’nı tehdit etmesiyle Birinci Tayvan Boğazı krizi patlak verdi.
ÇHC’nin 20 Ocak 1955’te Doğu Çin Denizi’ndeki Yicangşan Adaları’nı KMT’den geri alması üzerinde ABD Kongresi, 24 Ocak’ta dönemin ABD Başkanı’na Çin Cumhuriyeti’nin deniz aşırı topraklarını koruma yetkisi veren “Formoza Kararı”nı kabul etti.
İkinci Dünya Savaşı boyunca Çan Kay-şek önderliğindeki Milliyetçi Parti güçlerini bilfiil destekleyen ABD, ilk kez Tayvan konusunda kendine bir tür garantör rolü biçiyordu.
ABD hükümetinin bu tutumu benimsemesinde, aynı yıllarda Kore Savaşı’nda Çin Halk Cumhuriyeti’nin Sovyetler Birliği ile Kuzey Kore güçlerini desteklemesi etkili oldu.
Kriz, Bağlantısızlar Hareketi’ne öncülük eden ülkelerin devreye girmesi ve Komünistlerin Mart 1955’te Kinmen bombardımanına son vermesiyle çözüldü.
