Türk Dünyası adetlerinden bir demet…
Türk Dünyası adetlerinden
bir demet…
Necdet SİVASLI
Shurubu Kayhan Kırgızistan Bişkek doğumlu halen İstanbul’da yaşayan bir kızımız. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun olmuş. Hem akademisyen, hem de Türkog olarak Türk Dünyası’na hizmet ediyor. Türk Dünyası ile ilgili proje yürütücülüğü yapıyor. Sosyal medyada da oldukça etkili çalışmaları var. Özellikle de Türk Dünyası’na yönelik çalışmalarını sıkça izliyoruz.
Türk Dünyası gelenek, görenek ve adetlerini fotoğraflarla da yazıya döken ve özellikle unutulmaya yüz tutmuş adetlerimizi gün yüzüne çıkarmaya çalışan Shurubu Kayhan’ın bu paylaşımlarından bir demet oluşturduk. İçinde bulunduğumuz şu sıkıntılı günlerimizden biraz uzaklaşmayı hedefledik.
Kırgız Türkler’inin Geleneksel Adetlerinden “Tuşoo Kesüü”( Bebeğin İlk Adımını Kutlama) Merasimi.
Kırgızların en eski geleneklerinden biri “Tuşo Kesüü” merasimidir. Bebek yaşına doğru kendi ayaklarının üzerine durmaya çabalarken ailesi bu kutlama için hazırlıklara başlar. Ailenin tüm uzaktaki akrabalarına önceden haber verilir. Düğüne akrabalar,eş dost ve komşular davet edilir. Sabahın erken saatlerinde büyük kazanlarda geleneksel yemekler pişirilmeye başlar. Bebeğe yeni ve şık kıyafetler giydirilir. Sülalenin en büyükleri bebeğin elinden tutup kalabalığın ortasında beklerler. Bebeğin ayaklarını ala örgülü iple bağlarlar. Tuşoo Toy’a” gelenler arasında önce erkek sonra kız çocuklarından oluşan kalabalığa koşu yarışı düzenlenir.
İsteğe göre büyükler de kendi aralarında ayrıca yarış yapabilirler. Bu durum çok eğlenceli ve renkli görüntüler oluşturur. Yarışta ilk gelen çocuk bıçağı yada makası alır ve bebeğin ayağındaki ipi keser. Ailenin en büyüğü bebeği kucağına alıp dua ve dileklerini dile getirir. Davetliler dualarıyla ona eşlik ederler. Yarışta birinci ve ikinci gelen çocuklar bebeğin elinden tutup yürütürler. Bu inanış bebeğin onlar gibi hızlı ve güçlü olmasını temenni eder. Artık o bebek de onlar gibi kendi yürüyen ve hayata ayaklarının üzerinde devam edebilen birey olarak sayılır. Yarışta kazananlara ayrıca hediye ve ödül verilir. Düğüne katılanlar bebek için getirdikleri hediyeleri takvim ettikten sonra yemek ve eğlence başlar…
Türk Boylarında Tütsü İnanışı.
Tabiatla iç içe yaşayan türk boylarında nazar ve kötü ruhlara karşı uygulanan örf ve adetler hemen hemen hepsinde aynıdır. Bu inanış,kurutulmuş ardıç ağcının budaklarını derin bir kapta,az bir kor ateşle közleyecek yaptıkları bir uygulamadır. İnsanların bulunduğu yerlerdeki (evde,iş yerlerinde) uğursuz ve kötü ruhların yaratacağı olumsuz etkilerden uzaklaştırmak ve arındırmak için yapılır. Bu inanış ayrıca hasta yatan insanlar üzerinde de tez zamanda hastalığından arınması dileği ile de uygulanır. Kırgız ,Kazak ve Özbek Türkleri’nde karanlığın başlamasıyla kötü ruhların (şeytan) etrafta dolaşmaya başladığına inanırlar.Bu nedenle de gün batımıyla birlikte hemen bu uygulamayı gerçekleştirilir.Uzun zaman dışarıda bulunan aile bireyi eve döndüğünde kendisiyle birlikte kötü ruhların etkisini de eve getireceğini düşünerek eşikten geçmeden önce beklettirip üzerinde tütsü yaparlar. Bebeklerin üzerinde nazarın daha fazla olduğuna inandıklarından beşiğe yatırmadan önce beşiği tütsülerler. Düğün,eğlence,ve cenazelerde de bu uygulama sık sık görülür
Hakas Türkler’inin İlginç Geleneklerinden “Tun Pairam” (yılın ilk yoğurt bayramı) Kutlamaları.
“Tun Pairam” her sene geleneksel olarak Haziran ayında kutlanır. Uzun süren kış aylarından sonra yaz mevsiminin gelmesiyle hayvanlar yaylalara çıkartılır. Taze otlarla beslenen ineklerin ilk sütünden yapılmış yoğurt Hakas Türlerinde hem kutsal hem de çok şifalı besin olarak sayılır. Bu nedenle de ilk süt ve yoğurt kesinlikle yere dökülmemelidir. Kutlamanın asıl amacı yılın bereketli,tokluk ve bolluk içinde geçmesini dilemektir.Kutlamaya günler öncesi hazırlıklar başlar. Yeni elbiseler giyilir,geleneksel yemekler yapılır.Kutlama sabahın erken saatinde ateş yakılarak başlar ve gün boyu eğlencelerle devam eder.
Kırgız ve Kazak Türklerinde Kız Kuumay (Kız Yakalamaca) Oyunu.
Kız Kuumay oyunu en eski geleneksel oyunlarımızdandır.Oyunda erkek kızı yakalarsa onunla evlenir. Temeli evliliğe dayanır. Uygulamada kız istediği atı seçer ve metrelerce önce kaçmaya başlar. Erkek oyuna geriden başlar. Eğer erkek kızı yakalarsa öper ve onunla evlenir. Yakalayamazsa kız onu kamçısı ile döver. Bu durumda seçme hakkı kızın isteğine bağlı değişebilir.
Bu oyun, Kırgız ve Kazak Türklerindeki erkek ve kadın eşitliliğinin en iyi örneğidir. Oyunun amacı insanlara engellerle savaşmayı ve mücadele etmeyi öğretmektir.
Kırgız Türklerinde Evlilik Geleneğinde Kız Uğurlama Merasimi.
Kırgızlarda kızı müstakbel eşinin evine uğurlarken daha önceden annesi,kız kardeşleri ve yengeleri tarafından hazırlanan el işi çeyizleri ile birlikte uğurlarlar. Hazırlanan çeyizler kız evinde önce düğüne gelenlere sergilenir. Sonra toplanıp erkek evine gönderilir. Kız evden çıkarken kızın annesini evin baş köşesine oturtturur ve eteğine taş bastırırlar. Bu inanç ise kızının evleneceği adamla bir ömür boyu ayrılmadan annesi gibi evinin baş tacı olup mutlu bir aile kurup oturacağı anlamına gelmektedir.
Bu güzel paylaşımlar için Shurubu Kayhan’a teşekkür ediyoruz. Zaman buldukça bu güzel kızımızın Türk Dünyası ile ilgili yazılarını sizlerle paylaşmayı sürdüreceğiz.
necdetbuluz@gmail.com
www.facebook.com/necdet.buluz
